Fonemi – Taalverwerving op maat voor Vlaamse kleuters | Bits of Love

Fonemi is een educatief spel door Bits of Love en de Hogeschool VIVES die het fonemisch bewustzijn van Vlaamse kleuters versterkt op basis van hun individuele vaardigheidsniveaus.

Fonemi is in 2019 gestart als een PWO-project (Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek) door 4 docenten kleuteronderwijs aan de Hogeschool VIVES.
Zij worden regelmatig geconfronteerd met de uitdaging om degelijke educatieve apps te zoeken die aan hun leerdoelen voldoen en die kinderen ook aangenaam vinden, ook thuis. De grootschalige lees- en taalvaardigheidsproblematiek in Vlaanderen is statistisch bewezen en dreigt verder toe te nemen. Als gevolg van deze achteruitgang is er een duidelijk groeiende vraag naar kwalitatieve producten op dit vlak. Een aantal VIVES docenten gingen de uitdaging aan om een eigen app te ontwikkelen. 

In 2020 ontvingen ze financiering van het Smart Education @ Schools-project van imec om een webapp te ontwikkeling die het fonemisch bewustzijn evalueert. In samenwerking met 4 lokale basisscholen en Bits of Love blijven zij Fonemi liefdevol en nadrukkelijk verbeteren. 

Omdat sommige teamleden van Bits of Love geconfronteerd worden met dezelfde uitdaging om fatsoenlijke educatieve apps te vinden die kinderen leuk vinden, was deze samenwerking gewoon logisch. Het stimuleren en faciliteren van digitale evolutie in het onderwijs is een passie van ons!

Een ingewikkelde en grootschalige uitdaging  

Uit onderzoek blijkt dat het functioneel analfabetisme in Vlaanderen enkel maar verder dreigt toe te nemen naarmate een groeiend aantal kinderen in het eerste leerjaar moeite hebben met lezen. Gezien het belang van iemands leesvaardigheid en hoe dit uiteindelijk jouw plaats in de samenleving kan bepalen, wil Fonemi deze trend tegengaan door het fonemisch bewustzijn van kinderen in het derde jaar van de kleuterschool te versterken. Hoe beter hun begrip over hoe klanken worden gevormd, hoe soepeler de ervaring bij het leren lezen en schrijven op de basisschool. 

De traditionele klassikale lesaanpak blijkt een enorme uitdaging te zijn op vlak van het fonemisch bewustzijn in het bijzonder. De logische volgende stap zou dan ook zijn om individueel begeleide oefenmomenten in te voeren, die bij voorkeur aan de hand van computers of tablets worden aangepakt. Hoewel er vergelijkbare apps voor dit gebruiksgeval beschikbaar zijn, zijn de bestaande aanbiedingen: 

• vaak van Nederlandse origine (en hebben dus de verkeerde verklanking voor Vlaamse kleuters),

• van suboptimale kwaliteit (qua vormgeving, inhoud en technische werking), 

• ernstig beperkt in oefeningen die specifiek gericht zijn op het fonemisch bewustzijn (omdat het bijvoorbeeld vaak een kleinere rol speelt als onderdeel van een meer algemene 'leren lezen' app).

Na slechts een klein beetje onderzoek werd het belang van de ontwikkeling van een gespecialiseerde app met Vlaamse intonaties die visueel, pedagogisch en technologisch geoptimaliseerd is, snel duidelijk.

Wat waren hun verwachtingen?

Fonemi had een aantal gedefinieerde doelen. De app moest: 

• adaptief zijn, aangezien de oefeningen afgestemd moeten worden op het niveau van elk individueel kind,

• fonemen duidelijk en in het Vlaams uitspreken (bv. /k/ i.p.v. /kaa/ or /ke/, /t/ i.p.v. /tee/, etc.),

• de verkrijging en daaropvolgende verwerking van het leermateriaal gamifyen,

• leerkrachten een uitgebreid platform bieden om de voortgang van individuele leerlingen op te volgen. 

Hoe hebben we die uitdaging aangehaald?

We hielpen VIVES bij het definiëren van het concept, produceren van de nodige assets, en het implementeren van hun businessplan. Onze expertise in instructional design, ontwikkeling van interfaces voor kinderen & gamification, gecombineerd met de pedagogische achtergrond van de VIVES docenten zorgden voor een uitstekende samenwerking. De Fonemi app is echt een gezamenlijke inspanning. 

VIVES was enorm betrokken doorheen het volledige progress. Alle assets, van de illustraties tot de audio-opnames, werden gemaakt door het docententeam. Daarnaast hielpen ze ook met het invullen van de database die de app voedt.

Hoe ziet de oplossing eruit?

De Fonemi-app biedt 3 niveaus met verschillende reeksen oefeningen. Elk niveau richt zich op specifieke fonemische vaardigheden met behulp van de pre-tests en volgt, indien nodig, op met aanvullende oefeningen.

De peuters komen in de wereld van Fien terecht: Samen met Fien oefenen ze allerlei fonemische vaardigheden zoals het analyseren of manipuleren van klanken door bijvoorbeeld een boodschappenlijstje in te vullen of een koffer in te pakken. Hoe meer de peuter oefent en hun fonemisch bewustzijn verbetert, hoe meer diertjes ze verdienen als beloning.

We hebben de app voorzien met een op maat gemaakt LMS (leerbeheersysteem) waarmee de leerkrachten de individuele voortgang van elke peuter gemakkelijk kunnen volgen en evalueren.

Voordelen voor iedereen 🖤

Bits of Love wil met Fonemi een zinvolle bijdrage leveren aan de digitalisering van het onderwijs en mikt om zoveel mogelijk kinderen de kans te geven om vlot te leren lezen. 

Leerkrachten worden geholpen dankzij de manier waarop de webapp het fonemisch bewustzijn op individueel niveau stimuleert. Dit is voor elke kleuter individueel afgestemd en opvolgbaar, wat veel moeilijker toepasbaar is in een klaslokaal. De kleuters worden duidelijk begeleid doorheen hun leertraject en de app helpt hen op weg naar een betere en meer geïnformeerde leesstart!

Wat brengt de toekomst voor Fonemi? 

In juni plaatsten we een artikel over ons bezoek aan een plaatselijke kleuterschool om te zien hoe kinderen de app ervaren. We wilden zien hoe ze ermee omgaan, wat hun indrukken waren en of peuters de app zelfstandig konden gebruiken of dat ze meer begeleiding nodig hadden.

Het bleek een uitdaging te zijn om de kinderen voor een langere tijd gefocust te houden vanwege hun korte aandachtsspanne. Hier hebben we natuurlijk rekening mee gehouden tijdens ontwikkeling door de flow en de user interface aan te passen om zich beter bij hun behoeften aan te sluiten. In deze real-life testomgevingen detecteren we waar er verbeteringen nodig zijn!

In september 2021 zijn 50 Vlaamse basisscholen begonnen met het gebruik van Fonemi, alsook dus het uitvoeren van pretests om het huidige vaardigheidsniveau van de peuters op te meten.

Vanaf januari 2022 worden de fonemische vaardigheden van de leerlingen opnieuw op de proef gesteld om te zien hoe ver ze zijn gevorderd. Na afloop van deze natesten zullen deze gegevens worden gebundeld in een rapport dat de meerwaarde van de app wil presenteren aan alle 2.693 basisscholen die momenteel actief zijn in Vlaanderen.

Wij zijn in ieder geval ongelooflijk enthousiast om Fonemi's groei bij blijven houden! 

Bekijk de complete case hier of ontdek de wereld van Fien op www.fonemi.be !